آثار مکتوب ادبی ترکی آذربایجانی به صورت شعر متعلق به قرن سیزده میلادی مربوط به شیخ عزالدین پورحسنِ اسفراینی[34] از خراسان میباشد. شاعران بزرگی چون نسیمی، حبیبی، قاضی برهان‌الدین و ضریر آثار خود را به این زبان نوشته‌اند. عمادالدین نسیمی عارف و فیلسوف بانی فرقه? حروفیه را می‌توان معمار شعر ترکی آذربایجانی شمرد. کتاب دده قورقود که از 12 داستان تشکیل شده و اثری ذیقیمتی به زبان ترکی آذربایجانی است به نثر و در میان داستانها مضامینی شبیه به شعر آزاد امروز آورده شده‌است، در این کتاب حوادث موضوع داستانها و اتفاقات در آذربایجان و شرق ترکیه امروزی می افتد. این اثر در قرن شانزدهم میلادی نوشته شده ولی خود داستانها مربوط به قرن چهاردم میلادی هستند. شاه اسماعیل ختایی و محمد فضولی دو شاعر توانای اوخر قرن پانزده و اوایل شانزدهم میلادی هستند. فضولی شاعری با شهرت جهانی است که اشعار او به زبانهای مختلف ترجمه شده‌است. از شاعران ترک سده‌های 16 و 17 می‌توان از قوسی تبریزی، تأثیر، امانی و شاه عباس دوم نام برد.[نیازمند منبع] ملاپناه واقف و آقا مسیح شیروانی نمونه‌ای از شعرای قرن 18 هستند. در قرن 19 نیز شاهد شعرای بنامی چون نباتی و حکیم هیدجی، تئلیم خان ساوه‌ای، ماذون قشقائی و شکوهی مراغه‌ای هستیم. ده‌ها شاعر دیگر چون حقیقی و شیخ قاسم انوار و حبیبی و صراف و... و ادیبان معاصری چون معجز شبستری، حبیب ساهر، بولود قاراچورلو (سهند)، حداد، حمیده رئیس زاده، کریمی مراغه‌ای، شهریار، و ناصر مرقاتی راکه در دوران معاصر به ترکی آذربایجانی شعر گفته‌اند را می‌توان نام برد.

ادبیات ترکی در مرثیه‌سرایی برای اهل بیت عصمت و طهارت نیز از گنجینه‌ای غنی بهره‌مند است. از میان شاعران این عرصه می‌توان به قمری دربندی، شاکی قره‌باغی، صراف تبریزی، مضطر اردبیلی، یورتچی، حیرانی، بیکس، خائف، شاکر، حقیر، باجی، منعم، دخیل مراغه‌ای، عاصم، عندلیب، بیضای اردبیلی، تاج‌الشعراء یحیوی، دلریش، منزوی اردبیلی اشاره کرد.

گنجینه? ادبی معاصر جمهوری آذربایجان شامل ادیبان بزرگی چون میرزا فتحعلی آخوندزاده، جلیل محمدقلی‌زاده، علی‌اکبر صابر، حسین جاوید، جعفر جبارلی، سلیمان رستم، صمد وورغون، محمد آصلان، میکاییل مشفق، خلیل رضا، بختیار وهابزاده و علی آقا واحد هستند.

زبان عربی و فارسی به بخشی از ادبیات ترکی آذربایجانی که آن را ادبیات دیوانی می‌نامند تأثیر گذاشته‌اند، که این تأثیر را به‌روشنی در اشعار تقلید شده? فضولی از غزلیات فارسی می‌توان مشاهده کرد. درادبیات دیوانی لغات ترکی اصیل همراه با تشبیهات بسیاری که از شعر و ادب فارسی نشأت گرفته‌است را به‌روشنی می‌توان دید.

زبان ترکی آذربایجانی از دوران‌های گذشته همواره در تمام سطوح تأثیر بسیار عمیقی از زبان فارسی گرفته‌است. این تأثیر عمیق نه تنها در سطح وام‌واژه‌ها بلکه در عناصر دستوری مانند پیشوند و پسوندها و عبارات زبانی و همچنین گرته‌برداری (ترجمه تحت‌اللفظی جمله‌ها) دیده می‌شود. در منطقه قفقاز تأثیرگیری از زبان روسی نیز بر این لایه فارسی افزوده شده‌است.